Tokenomics là thuật ngữ được ghép từ hai từ Token (tiền mã hóa) và Economics (kinh tế học). Tokenomics đề cập đến tất cả các khía cạnh quyết định nền kinh tế của tiền mã hóa, khiến nó trở nên hấp dẫn đối với các nhà đầu tư và người dùng.

Tầm quan trọng của Tokenomics

Vì Tokenomics là yếu tố kinh tế, cách một Token được sử dụng trong một dự án như thế nào, bao gồm: Total Supply (tổng cung), Circulating Supply (cung lưu thông), phân bổ Token, Token Schedule Release (lịch giải ngân Token ra thị trường) như thế nào. Đây là một yếu tố cực kỳ quan trọng đối với một dự án Blockchain.

Một dự án có Tokenomics được thiết kế tốt sẽ có rất nhiều lợi thế để thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư lẫn người dùng.

Vì thế nắm được đặc tính Token hay Tokenomics sẽ giúp nhà đầu tư giảm thiểu được rủi ro và sinh lợi tốt.

Các yếu tố tạo nên Tokenomics

Coin/ Token Supply (Tổng cung của một Token)

Mỗi Token sẽ có 3 loại cung:

• Total Supply (Tổng cung): Tổng số lượng Token đang lưu thông và đang bị khóa, không bao gồm số lượng bị burnt…
• Circulating Supply (Cung lưu thông): Tổng số lượng Token đang lưu hành trên thị trường.
• Max Supply (Cung tối đa): Tổng cung tối đa mà một Token sẽ phát hành trên thị trường.

MarketCap & Fully Diluted Valuation

Market Capitalization (MarketCap):

Vốn hoá của dự án với số lượng Token đang lưu thông trong thị trường tại thời điểm đó, được tính bằng công thức:

Market Cap = Token Price (thị giá) x Circulating Supply (cung lưu thông).

Giả dụ chúng ta có hai token, nó chung nhau về yếu tố cơ bản và thị giá chung với nhau luôn nhưng token nào có vốn hóa thấp hơn sẽ có sức phát triển về sau tốt hơn (tiềm năng phát triển mạnh mẽ hơn) vì nó có liên quan đến Token Supply (tổng cung) của một token

Fully Diluted Valuation (FDV):

Giá trị vốn hoá sau khi full bão hoà, được tính với công thức:

FDV = Token Price (thị giá) x Total Supply (tổng cung)

Governance Token (Token quản trị)

Theo như quản trị truyền thống thì dù là ở công ty, tập đoàn thì sẽ luôn có lãnh đạo là người ban hành cũng như ra các quyết định quan trọng.

Nhưng còn trong nền tảng Cryptocurrency thì Governance Token thường được dùng để bỏ phiếu trong việc ra các quyết định ảnh hưởng tới dự án.

Token Allocation

Token trong mỗi dự án đều có sự phân bổ như bao nhiêu % cho các nhà tạo lập, bao nhiêu % cho các developer, bao nhiêu % cho các quỹ khác, … Cái này tuỳ thuộc vào Token đó sử dụng cho thể loại app gì, mục đích gì. Việc phân bổ Token cho từng nhóm sẽ khác nhau.

Team

Token sẽ được phân bổ cho các thành viên phát triển dự án như Developer, Founders, Employees, Advisors, nhóm này thường được phân bổ từ 5% đến 20%.

Nếu thấp hơn 5% thì họ sẽ không có động lực phát triển ra dự án thành công lâu dài.

Nhưng cũng không thể nhiều hơn 20% vì khi có một nhóm người giữ quá nhiều Token sẽ khiến dự án mất đi sự công bằng, làm cho cộng đồng không có động lực Hold Token.

Foundation Reserve

Là khoản dự trữ của dự án để phát triển sản phẩm cũng như các tính năng mới trong tương lai. Không quy định số lượng phân bổ cụ thể nhưng thường sẽ chiếm khoảng 20% - 40% tổng cung Token của dự án.

Liquidity Mining

Đây là khoản phân bổ nhiều nhất của các dự án trong thời gian gần đây, nhất là khi DeFi bùng nổ. Liquidity Mining chính là phần Token được Mint ra để thưởng cho các users cung cấp thanh khoản cho các giao dịch DeFi.

Seed/ Private/ Public Sale

Đây là số lượng Token được mở ra bán nhằm huy động vốn cho các dự án thông qua ba giai đoạn: Seed Sale, Private Sale và Public Sale.

Airdrop / Retroactive

Đây được xem là một cách mà Marketing thường được các dự án sử dụng để tiếp cận đến các nhà đầu tư.

Token Sale

Token Sale là phương thức để các nhà tạo lập gọi vốn giúp dự án đó phát triển. Với các giai đoạn sau:

• Seed Sale: là thời gian mà các nhà tạo lập sẽ bán trước các Token cho các thành viên trong gia đình (Family) hay các nhà đầu tư thiên thần (Angel Investor). Ở giai đoạn này sẽ được bán với giá rẻ nhất vì họ là những người mua đầu tiên nên họ gánh nhiều rủi ro nhất. Họ sẽ có quyền lợi khi được mua ở một mức giá rất rẻ với phần thưởng xứng đáng nếu dự án thành công.
• Private Sale: bán Token cho các quỹ, nhà đầu tư hay các tổ chức lớn hơn (Investment Capital, Venture Firm). Giai đoạn này, các dự án đã ra mắt và chứng minh được một số thành công nhất định ở vòng Seed Sale. Giá bán sẽ cao hơn tuỳ vào quyết định của nhà tạo lập cũng như họ đang muốn gọi vốn bao nhiêu
• Public Sale: bán cho cộng đồng (Community) chúng ta. Giá bán cao nhất.

Giai đoạn Seed và Private là giai đoạn gọi vốn chính, họ sẽ xác định là cần khoảng bao nhiêu vốn cho một dự án, họ sẽ bán Token sao cho thu hồi được lại đúng số tiền đó. Từ đó họ có vốn để thực hiện được những bước tiếp theo.

Bạn nên nhớ rằng cuộc chơi nào cũng có sự công bằng. Nếu bạn mua trong giai đoạn Seed Sale hoặc Private Sale thì bạn sẽ chỉ nắm được khoảng 15% lúc Token lên sàn bán Public, sau đó họ bị lock (khoá) Token này trong khoảng 3 đến 6 tháng tuỳ vào Tokenomics. Từ tháng 4 đến tháng 7 sẽ được giải ngân thêm một lượng nhỏ Token nữa thì họ mới bán.

Ai mà muốn chốt sớm thì lúc đó họ sẽ bán, thường là họ sẽ bị lock lại một khoảng thời gian thì nó mới công bằng. Vì những người mua trễ hơn họ đã mua với giá cao hơn, mà ngay khi mới mua xong những người mua sớm hơn bán lại ngay thì họ sẽ chịu thiệt hại.

Một Tokenomics mà tốt thì ở giai đoạn sale bạn cũng sẽ thấy là phần lock bên Seed sale và Private sale nó sẽ có một khoảng thời gian nhất định chứ không phải là xả hết.

Một số dự án khác, họ sẽ không cần các giai đoạn như Seed Sale, Private Sale và Public Sale mà nó chỉ có Fair Launch. Ở giai đoạn này được hiểu đơn giản, họ đã có dự án và dự án này đã chạy được một thời gian. Nhưng sau này họ thấy Blockchain khá hay, có thể giúp cho dự án của họ phát triển nhiều hơn.

Vì thế họ quyết định ra Token cho dự án đó, khi đó họ không cần các giai đoạn gọi vốn trước đó mà Fair Launch cho cộng đồng luôn thông qua các hình thức như Airdrop ( tặng Token cho những users, người đã gắn bó và xài ứng dụng của họ trong thời gian qua rất là nhiều thông qua Staking hay là Liquidity Mining).

Token Schedule Release

Token Schedule Release là lịch giải ngân Token ra ngoài thị trường. Thí dụ như một Token có Total Supply (Tổng cung) là 1 tỷ thì bạn không thể giải ngân ra cùng một lúc được.

Sẽ có thời gian ấn định ra từ từ theo lịch giải ngân. Lịch giải ngân rất hay vì đó là lúc mà các nhà đầu tư hay những người mua Token sớm sẽ biết được họ nhận Token trong bao lâu, dân Developer nhận Token trong bao lâu.

• Thời gian trả dưới 1 năm:

Các dự án có tốc độ release dưới 1 năm cho thấy các thành viên phát triển dự án không đồng hành lâu dài cùng các sản phẩm. Các nhà đầu tư cần suy nghĩ thận trọng trước khi đầu tư vào vì dự án đó sẽ không tạo ra được nhiều giá trị.

• Thời gian trả từ 3 đến 5 năm

Đây được xem là khoảng thời gian hợp lý để release 100% Token. Vì những dự án trong khoảng thời gian này cho thấy đội ngũ phát triển dự án có sự gắn bó với dự án, đây vừa là động lực thúc đẩy team vừa là động lực hold token từ cộng đồng.

• Thời gian trả trên 5 năm

Những dự án có thời gian trả Token kéo dài trên 5 năm đôi khi lại không tốt. Vì thì thị trường Crypto đã chứng kiến sự đào thải của nhiều dự án không hiệu quả và sự ra mắt của nhiều dự án tiềm năng hơn nên khoản đầu tư trong khoảng thời gian này được xem là khoản đầu tư mạo hiểm.

Token Release phải được quản lý bởi các Smart Contract có verity source code (exact matched). Tuyệt đối không nên tin mấy lời hứa hẹn suông trên “whitepaper”.

Token Use Case

Token Use Case chỉ các trường hợp mà token được sử dụng. Đây được xem là yếu tố quan trọng giúp các bạn đánh giá được giá trị ước tính của một token trên thị trường.

Các token thường được sử dụng với những mục đích như:

Staking

Hiện các dự án đều được hỗ trợ Staking, bạn có thể hiểu Staking đơn giản như việc bạn gửi tiết kiệm ngân hàng với lãi suất thả nổi. Điều này tạo động lực cho người nắm giữ token vì được phân phối thêm token như lãi. Nhờ vào cơ chế Staking, giảm đi mức độ lạm phát cho tài sản token của dự án.

Liquidity Mining (Farming)

Các bạn thường thấy trường hợp này ở DeFi token. Các nhà đầu tư thay vì chỉ hold tài sản nằm yên một chỗ mà không tạo ra được giá trị thặng dư thì với việc cung cấp thanh khoản bạn sẽ được nhận lại phần thưởng. Phần thưởng ở đây là các Native Token của dự án.

Phí mạng lưới (Transaction fee)

Để giao dịch được thực hiện, người dùng cần phải trả phí cho mạng lưới, cụ thể hơn là các Validator để họ xác nhận giao dịch giúp mình. Mỗi mạng lưới blockchain sẽ có một native token riêng dùng để trả phí cho mạng lưới (thường là các dự án hoạt động trong lĩnh vực blockchain platform).

Governance

Các dự án phát triển với tầm nhìn trở thành giao thức phi tập trung đều cho phép holders của mình tham gia vào quá trình biểu quyết trước các quyết định đề xuất thay đổi, phát triển của dự án.

Lời Kết

Tokenomics quyết định cách token được tạo ra, phân phối và sử dụng nhằm tạo ra giá trị cho dự án. Bằng cách thiết kế và quản lý tokenomics một cách hiệu quả, dự án có thể tạo ra sự hấp dẫn cho nhà đầu tư và người dùng, thúc đẩy sự phát triển và bền vững của hệ sinh thái tiền điện tử.

Hiểu về tokenomics giúp người dùng đánh giá tiềm năng và rủi ro của một dự án và tham gia vào cộng đồng tiền điện tử một cách hiệu quả.